Το άρθρο αναδεικνύει τις σοβαρές προκλήσεις που αντιμετωπίζει το ελληνικό σύστημα υγείας (ΕΣΥ), το οποίο βρίσκεται σε κρίσιμο σταυροδρόμι λόγω της υποχρηματοδότησης, της υποστελέχωσης και των αυξανόμενων ιδιωτικών δαπανών. Εξετάζεται η ιστορική πορεία του ΕΣΥ από τη δημιουργία του το 1983 μέχρι σήμερα, τονίζοντας τα προβλήματα που έχουν προκύψει, όπως η άνιση κατανομή πόρων, οι χαμηλοί μισθοί των γιατρών και η έλλειψη προσωπικού, που οδηγούν σε αυξημένη εξάρτηση από τον ιδιωτικό τομέα.
Οι πολίτες, ενώ αναγκάζονται να ξοδεύουν περισσότερα για την υγειονομική τους περίθαλψη, συχνά δεν έχουν πρόσβαση σε ιατρικές υπηρεσίες λόγω οικονομικών ή διοικητικών εμποδίων. Το άρθρο καταλήγει με την επισήμανση ότι απαιτούνται δύσκολες πολιτικές αποφάσεις για τη βελτίωση του συστήματος υγείας, προκειμένου να διασφαλιστεί η προσβασιμότητα και η ποιότητα της φροντίδας για όλους τους πολίτες.
Διαβάστε παρακάτω
Ένα σύστημα υγείας σε κρίσιμο σταυροδρόμι ή μήπως σε αποδρομή, σε πορεία διάλυσης; Πώς η ιδιωτική οικονομία καλύπτει, με «αλμυρό» κόστος, τα κενά του κράτους πρόνοιας; Τι αποκαρδιώνει αλλά και τι ενθαρρύνει το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό της χώρας μας;
Η Parallaxi εξετάζει την πορεία του ΕΣΥ από τα πρώτα βήματά του μέχρι και το σημερινή του μορφή, μετά από χρόνια κρίσης οικονομικής και υγειονομικής. Βολιδοσκοπεί σε ποιον βαθμό οι Έλληνες καλύπτουν τις ιατρικές τους ανάγκες και με ποια μέσα, ενώ καταγράφει και τις εμπειρίες υγειονομικών και ειδικών υγείας από το πεδίο, προσπαθώντας να δώσει μία πλήρη εικόνα για ένα τεράστιο κοινωνικό ζήτημα, όσο φυσικά το επιτρέπει η έκταση ενός άρθρου.
Αφορμή στάθηκε η σημερινή Παγκόσμια Ημέρας Υγείας, που γιορτάζεται κάθε χρόνο ως επέτειος της «γέννησης», στις 7 Απριλίου του 1948, του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.
Η γέννηση του ΕΣΥ και τα πρώτα του προβλήματα
Ο Γιάννης Σπηλιώτης είναι χειρούργος ογκολόγος με πολύ μεγάλη ιατρική, εκπαιδευτική και διοικητική εμπειρία. Έχοντας διατελέσει επισκέπτης καθηγητής σε πολλά πανεπιστήμια του εξωτερικού αλλά και υπεύθυνος σε διευθυντικά πόστα στο αντικαρκινικό νοσοκομείο Μεταξά του Πειραιά, γνωρίζει πολύ καλά το ΕΣΥ σχεδόν από τη γέννησή του. Επιχειρεί να μας δώσει μία σύνοψη του πώς η Ελλάδα απέκτησε εθνικό σύστημα υγείας, ενώ την ίδια περίοδο δημιουργούνταν οι λόγοι που οδήγησαν στη δημιουργία των μεγάλων ιδιωτικών κλινικών.
Σε αντίθεση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, που ξεκίνησαν τη δημιουργία εθνικών συστημάτων υγείας μετά τον ΄Β Παγκόσμιο Πόλεμο, στην Ελλάδα το ΕΣΥ δεν δημιουργήθηκε παρά το 1983, από την κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου, με Υπουργό Υγείας το Γιώργο Γεννηματά. Είχαν προηγηθεί επί Δικτατορίας κάποιες προσπάθειες συντονισμού των εφημεριών στα νοσοκομεία της Αττικής, με επίκεντρο το νοσοκομείο Σωτηρία, αλλά και στην αρχή της Μεταπολίτευσης, από τον Υπουργό Κοινωνικών Υπηρεσιών Σπύρο Δοξιάδη.
«Στα πρώτα χρόνια λειτουργίας του, το ΕΣΥ προέβλεπε τη δημιουργία νοσοκομείων και κέντρων υγείας, με γιατρούς πλήρους και αποκλειστικής απασχόλησης σε αυτό. Κάποιοι από τους έμπειρους γιατρούς που στελέχωναν ως τότε τα μεγάλα νοσοκομεία σταδιακά αποχώρησαν, μην επιθυμώντας αυτήν την εργασιακή αποκλειστικότητα. Έτσι, το σύστημα ξεκίνησε από την πρώτη στιγμή με γιατρούς “μέσου” επιπέδου και μικρότερης εμπειρίας, ενώ πολλοί από τους πιο έμπειρους στράφηκαν είτε στο εξωτερικό είτε στον ιδιωτικό τομέα», εξηγεί ο κ. Σπηλιώτης.
Το δεύτερο πρόβλημα που συνοδεύει από την πρώτη ώρα το ΕΣΥ είναι η άνιση κατανομή πόρων: «Δαπανήσαμε πάρα πολλά χρήματα για να εξοπλίσουμε τα κέντρα υγείας με μηχανήματα ακτινολογικά, βιοχημικά, μικροβιολογικά, αλλά δεν τα στελεχώσαμε, με αποτέλεσμα να υπάρχουν τα μηχανήματα στα κουτιά και να μην υπάρχουν γιατροί ακτινολόγοι να βγάλουν ακτινογραφίες. Γενικά, δεν μπήκε επαρκώς το “φίλτρο” της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας όταν φτιάχτηκε το ΕΣΥ. Σαν αποτέλεσμα, οι πολίτες άρχισαν να κατακλύζουν τα νοσοκομεία ακόμα και με τις μικρότερες αφορμές. Υπήρξε συσσώρευση περιστατικών στα εξωτερικά ιατρεία, που ξεκινούσαν από απλά κρυολογήματα και φτάναν μέχρι καρκίνο του πνεύμονα».
Το τρίτο ζήτημα που οδήγησε σε σταδιακή απαξίωση του ΕΣΥ, σύμφωνα με τον κ. Σπηλιώτη, αφορούσε τους μισθούς των γιατρών: «Επειδή το σύστημα δεν μπορούσε να πληρώσει ικανοποιητικούς μισθούς, έβαλε τους γιατρούς με έναν μισθό εισαγωγής και μετά συμπλήρωνε το μισθολογικό προφίλ με τις εφημερίες. Αλλά επειδή πολλοί συνάδελφοι δυσανασχετούσαν για το μεγάλο αριθμο των εφημεριών, θεσπίστηκαν οι πλασματικές εφημερίες. Τι ήταν αυτό; Γράφαμε εφημερίες, ήμασταν σπίτι μας και αν κάποιος μάς χρειαζόταν, τότε πηγαίναμε να τον δούμε. Αλλά αυτά τα ποσά δηλώνονταν σαν επίδομα, όχι μισθός, και συμπαρέσερναν προς τα κάτω και τις συντάξεις. Αντίστοιχα, αν εγώ έβγαινα στη σύνταξη από τη θέση του διευθυντή, η θέση του αντικαταστάτη μου δεν θα προκηρυσσόταν στη βαθμίδα του διευθυντή αλλά στον εισαγωγικό βαθμό του Επιμελητή ΄Β. Κι αυτά ήταν αντικίνητρα για τη στελέχωση του ΕΣΥ με έμπειρους γιατρούς».
Σύντομα, παράγοντες σαν τους παραπάνω έστρεψαν τους γιατρούς στο επιχειρείν. Έτσι γεννήθηκαν οι πρώτες πολυμετοχικές, υπερσύγχρονες κλινικές, εν αντιθέσει με το ως τότε μοντέλο, που ήθελε μεμονωμένους κλινικάρχες να λειτουργούν μικρές κλινικές σε πολυκατοικίες. «Ταυτόχρονα, οι διαχρονικά ελλιπείς πόροι του ελληνικού κράτους στην υγεία οδήγησαν σε αποδυνάμωση του εξοπλισμού και του προσωπικού, στρέφοντας ακόμα περισσότερους εργαζόμενους και ασθενείς στον ιδιωτικό τομέα, που με τα χρόνια γιγαντώθηκε και οργανώθηκε ακόμα περισσότερο ως “αντίπαλο δέος”», λέει ο κ. Σπηλιώτης.
Τα χρόνια των μνημονίων υπήρξαν και αυτά καθοριστικά —με αρνητικό τρόπο. Ο Γιάννης Σπηλιώτης υπενθυμίζει ότι μέχρι τα τέλη της προηγούμενης δεκαετίας όλα τα ογκολογικά νοσοκομεία είχαν παλιά μηχανήματα ακτινοθεραπείας, μέχρι που μέσω δωρεάς από μεγάλο ίδρυμα αντικαταστάθηκαν. Την ίδια περίοδο, η οικονομική κρίση έφερε πτώση στις ασφαλιστικές εισφορές, πλήττοντας τα έσοδα για τη δημόσια υγεία. Ο ίδιος έζησε την κατάσταση ως διευθυντής του Μεταξά, βλέποντας πολλούς ασθενείς με ιδιωτική ασφάλιση να στρέφονται σε ιδιωτικές κλινικές, επειδή πίστευαν ότι εκεί θα έτυχαν καλύτερης φροντίδας αλλά και επειδή είχαν ιδιωτικές ασφάλειες, οι οποίες δεν καλύπταν τη νοσηλεία στο ΕΣΥ.
«Μαχητές» πρώτης γραμμής λίγοι και κουρασμένοι
«Υποστελέχωση», «ελλείψεις προσωπικού», «υπερωρίες», «υπερκόπωση» είναι μερικές από τις λέξεις που διαβάζουμε σε ρεπορτάζ για το ΕΣΥ τα τελευταία πολλά χρόνια, ειδικά μετά τον Covid. Σε πρόσφατη ανακοίνωσή της, η Πανελλήνια Ομοσπονδία Εργαζομένων Δημόσιων Νοσοκομείων (ΠΟΕΔΗΝ) έκανε λόγο για 4.000 κενά από την πανδημία και έπειτα.
Χ. Κυδώνα: Πέρα απο τις πανδημίες, το ΕΣΥ παραμένει στο κόκκινο«Στο σύστημα υγείας δεν μπορείς να υποκαταστήσεις την ανθρώπινη εργασία με τεχνολογία. Όλα τα συστήματα υγείας είναι συστήματα έντασης εργασίας. Όσα ντουβάρια και να έχεις, όσα μηχανήματα και να έχεις, αν δεν έχεις ανθρώπινο δυναμικό ή το ανθρώπινο δυναμικό σου είναι αποκαδιωμένο, απαξιωμένο, το σύστημα υγείας δεν πρόκειται να αντέξει», υπογραμμίζει ο Ηλίας Κονδύλης, Αναπληρωτής Καθηγητής Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας και Πολιτικής Υγείας στο ΑΠΘ. «Το ΕΣΥ εξακολουθεί να έχει 30% λιγότερο προσωπικό σε όλες τις κατηγορίες σε σχέση με τα προ κρίσης επίπεδα. Επίσης, οι όποιες προσλήψεις έγιναν κατά τη διάρκεια της πανδημίας αφορούσαν στο 95% προσλήψεις επικουρικού προσωπικού, δηλαδή ορισμένης θητείας. Δεν οικοδομείς βιώσιμο, προσβάσιμο, ποιοτικό σύστημα υγείας με υγειονομικό προσωπικό που εργάζεται σε συνθήκες εργασιακής επισφάλειας».
Ο Γιώργος Μπαλιόζογλου, Αντιπρόεδρος της Πανελλήνιας Συνδικαλιστικής Νοσηλευτικής Ομοσπονδίας του ΕΣΥ (ΠΑΣΥΝΟ-ΕΣΥ), επιβεβαιώνει ότι ειδικά τα τελευταία χρόνια τα νοσοκομεία μαστίζονται από συνεχείς αποχωρήσεις προσωπικού που δεν αναπληρώνονται επαρκώς. «Το πρόβλημα ξεκίνησε από την περίοδο της κρίσης, όταν “πάγωσαν” οι αυξήσεις για χρόνια. Η αύξηση που δίνεται τώρα είναι μετά από πάρα πολλά χρόνια και είναι της τάξης των 20 ευρώ καθαρά. Στο μεταξύ η δουλειά έχει αυξηθεί πολύ».
Το αποτέλεσμα είναι η φυγή των νέων νοσηλευτών στο εξωτερικό. Σύμφωνα με τον κ. Μπαλιόζογλου, 3.000-4.000 νοσηλευτές βρίσκονται ήδη εκτός Ελλάδας, και ο αριθμός αυξάνεται. Ταυτόχρονα, οι μαθητές γυρνούν την πλάτη τους στις σχολές νοσηλευτικής, που έχουν κενά θέσεων 5%-10% πανελλαδικά. «Με αυτόν το ρυθμό, σε μερικά χρόνια δεν θα υπάρχουν καν νοσηλευτές να καλύψουν τα κενά που δημιουργούν οι συνταξιοδοτήσεις. Θα αναγκαστούμε να φέρνουμε νοσηλευτές από τρίτες χώρες, όπως κάνουν τώρα στη δυτική Ευρώπη με τους δικούς μας».
Φυσικά, το πρόβλημα δεν είναι παντού το ίδιο έντονο. Σε αρκετές περιοχές της περιφέρειας η αναλογία ασθενών-νοσηλευτών είναι ικανοποιητική. Αντίθετα, στα μεγάλα και μεσαία αστικά κέντρα, το πρόβλημα οξύνεται, με χαρακτηριστικά παραδείγματα το ΑΧΕΠΑ, το Ιπποκράτειο Θεσσαλονίκης, το Λαϊκό, τον Ευαγγελισμό και τα νοσοκομεία Καβάλας και Αλεξανδρούπολης. «Σε κάποια από αυτά υπάρχουν και απογεύματα με δύο νοσηλευτές για 40 ή 50 ασθενείς στις παθολογικές κλινικές», καταγγέλλει ο αντιπρόεδρος της ΠΑΣΥΝΟ-ΕΣΥ.
Νοσοκομείο Δράμας: Πώς η «πίεση» της κοινωνίας έφερε τα οικονομικά κίνητρα για την προσέλκυση παθολόγων«Ουδέποτε το Υπουργείο Υγείας είχε κάποια ειδική αντιμετώπιση για τα προβλήματα των νοσηλευτών, σε αντίθεση με τους γιατρούς, όπου κατά καιρούς λαμβάνονται κάποια μέτρα. Ένα διαχρονικό αίτημα είναι, για παράδειγμα, η ένταξή μας στα βαρέα και ανθυγιεινά, καθότι αποτελούμε το προσωπικό που βρίσκεται καθημερινά στην πρώτη γραμμή της μάχης. Είναι μία διαρκής μάχη, σωματική και ψυχική, που δίνει ο νοσηλευτής, καθημερινή. Και δεν ξέρει αν και πότε θα έχει ένα νικηφόρο αποτέλεσμα», συμπληρώνει.
«Τα τελευταία χρόνια πολλοί παρατάνε τις μόνιμες θέσεις τους και γίνονται σχολικοί νοσηλευτές με ελαστικές μορφές εργασίας, γιατί οι συνθήκες είναι πολύ καλύτερες. Δεν μπορούν άλλο να ανεχτούν την κούραση. Στο μεταξύ, το προσωπικό γερνάει. Ο μέσος όρος ηλικίας των νοσηλευτών είναι 50 με 55. Γερνάμε, βγάζουμε προβλήματα υγείας, παίρνουμε αναρρωτικές και το σύστημα επιβαρύνεται ακόμα περισσότερο».
ΠΟΕΔΗΝ: Νερά που στάζουν και κτιριακά προβλήματα στα νοσοκομείαΣτο κομμάτι των υλικοτεχνικών υποδομών, τα νοσοκομεία έχουν επάρκεια σε φάρμακα, μεταφέρει ο κ. Μπαλιοζογλου, αλλά παραμένουν τα προβλήματα με τα χαλασμένα ή παλιά μηχανήματα: «Γι’ αυτό και στρέφεται ο κόσμος με το παραμικρό στον ιδιωτικό τομέα και καλύπτει πιο γρήγορα τις ανάγκες του. Στο δημόσιο τομέα γιατί τα μηχανήματα είναι και αρχαιότερα και λιγότερα, και άρα οι ανάγκες εξυπηρετούνται πολύ πιο αργά».
Πρωτοβάθμια φροντίδας υγείας με… φασόν διαδικασίες
Στα Κέντρα Υγείας Επανομής και Νέας Μηχανιώνας, μισή ώρα έξω από τη Θεσσαλονίκη, ο γενικός ιατρός Θοδωρής Ζδούκος υποδέχεται εδώ και πολλά χρόνια ασθενείς από τους γύρω περιοχές, για να παράσχει κάτι που λείπει ιδιαίτερα από το ελληνικό ΕΣΥ: πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας. Πολλούς ασθενείς τούς ξέρει πια καλά, μετά από τόσες επισκέψεις. Και ευτυχώς, γιατί τα χρονικά περιθώρια είναι τόσο ασφυκτικά πλέον, που οι γιατροί δεν έχουν την ευκαιρία να πάρουν αναλυτικό ιστορικό από όσους προσέρχονται στα κέντρα υγείας.
Περιγράφοντας την εργασιακή του εμπειρία, λέει: «Πέρα από το ότι οι υποδομές είναι πεπαλαιωμένες, το βασικό πρόβλημα είναι η υποστελέχωση, που δεν επιτρέπει να χρησιμοποιήσεις ούτε τις υποδομές που έχεις και που αναγκάζει όλο το προσωπικό να λειτουργεί με μια φασόν διαδικασία. Αυτό είναι το δράμα που ζούμε εμείς στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας. Όταν ξεκίνησα το 2000 σαν επιμελητής στο ΕΣΥ, αφιέρωνα περίπου 45 λεπτά σε κάθε άρρωστο. Τον εξέταζα από πάνω ως κάτω, έπαιρνα ιστορικό αναλυτικό. Τώρα έχω μόνο 15 λεπτά για τον κάθε ασθενή, εκ των οποίων τα περισσότερα τα δεσμεύει ο υπολογιστής, που μια δεν δουλεύει, μια κολλάει το σύστημα, μια πρέπει να βάλω 10 πρωτόκολλα για να γράψω δυο φάρμακα. Η γραφειοκρατία “τρώει” το χρόνο μας, η ποιότητα έχει πέσει δραματικά. Το μόνο που σώζει την κατάσταση είναι το υψηλό επίπεδο και η αυταπάρνηση των υγειονομικών».
Νοσοκομείο Δράμας: Με μία γιατρό η Παθολογική – Οι γιατροί δεν έρχονται λόγω «εργασιακής δουλείας»Το 2000, όταν ο κ. Ζδούκος ξεκινούσε την πορεία του, το κέντρο υγείας είχε 14 γιατρούς και παθολόγους, μαζί με επισκέπτη πολλαπλών ειδικοτήτων που ερχόταν μία φορά την εβδομάδα. Σήμερα έχει 10 γιατρούς για ακόμα μεγαλύτερο πληθυσμό.
«Ερχόταν ο χειρουργός, έβλεπε τον ασθενή και προγραμμάτιζε το χειρουργείο για να πάει στο Ιπποκράτειο, στον Άγιο Παύλο, να χειρουργηθεί. Ερχόταν οφθαλμίατρος, είχαμε καρδιολόγο, ψυχίατρο, δερματολόγο, γυναικολόγο. Έστω και δύο φορές την εβδομάδα. Τώρα δεν έχει μείνει καμία από αυτές τις ειδικότητες. Παιδιάτρους είχαμε πέντε, πλέον μείναμε με δύο. Οδηγούς ασθενοφόρου είχαμε έξι, τώρα δεν έχουμε και πρέπει να έρθουν από τη βάση της Περαίας ή από την πόλη, με ό,τι αυτό συνεπάγεται σε καθυστερήσεις. Ακτινολόγο να γνωματεύσει ακτινογραφίες δεν έχουμε και κάνουμε αναγκαστικά αντιποίηση ειδικότητας, γνωματεύοντάς τες εμείς όταν τις χρειαζόμαστε άμεσα. Μικροβιολογικό εργαστήριο λειτουργεί μόνο κάποιες ώρες».
Ο κ. Ζδούκος τονίζει την ανάγκη για νέο «αίμα» στο ΕΣΥ και από την πλευρά των γιατρών: «Δεν ανανεώνεται το σύστημα, να μπουν νέοι επιμελητές, με γνώσεις και φρεσκάδα. Κατά περίπτωση η στελέχωση είναι λίγο καλύτερη, σε κάποιες πανεπιστημιακές κλινικές, αλλά στο σύνολο του ΕΣΥ, ειδικά στην επαρχία και στις πολύ φορτωμένες περιοχές πληθυσμού, η κατάσταση είναι εξαιρετικά δυσμενής. Η κόπωση δημιουργεί και εργατικά ατυχήματα, είτε από τρυπήματα με βελόνες, είτε λόγω διοικητικού αυταρχισμού, που παίρνουν έναν γιατρό από τη Θεσσαλονίκη και τον στέλνουν στη Δράμα να κάνει εφημερία και να ξαναγυρίσει κατάκοπος.
Νοσοκομείο Φλώρινας: Αναισθησιολόγος έκανε 26 εφημερίες σε μήνα 28 ημερών» Εγώ όταν ξεκίνησα, μπορούσα να κάτσω δυο μέρες άυπνος και να πάω και τρίτη μέρα στη δουλειά. Και τώρα γυρνάμε το μεσημέρι εξουθενωμένοι και με ψυχικό βάρος. Αυτό είναι το χειρότερο. Γιατί δεν παίρνουμε και ικανοποίηση απ’ τη δουλειά πλέον. Ξέρουμε ότι αυτό που παρέχουμε δεν είναι αντίστοιχο της πραγματικής δυνατότητας που έχουμε».
Οι Έλληνες ξοδεύουν πολλά για την υγεία τους —αλλά όχι από επιλογή
Ο κ. Κονδύλης κάνει λόγο για τρεις δείκτες που καταγράφουν, σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, τις επιπτώσεις των δαπανών υγείας στον πληθυσμό: «Ο πρώτος είναι το ποσοστό της ιδιωτικής δαπάνης επί του συνόλου των δαπανών υγείας. Στην Ελλάδα το ποσοστό της ιδιωτικής δαπάνης υγείας είναι το υψηλότερο στην Ευρώπη των 27.
» Ο δεύτερος είναι οι λεγόμενες “καταστροφικές δαπάνες υγείας”, δηλαδή οι δαπάνες υγείας που οδηγούν τα νοικοκυριά προς τη χρεοκοπία ή την υλική στέρηση. Αυτές αγγίζουν το 10%.
» Τρίτον, στην Ευρώπη έχουμε το υψηλότερο ποσοστό ανικανοποίητων αναγκών υγείας. Ανικανοποίητες ανάγκες υγείας είναι όταν ρωτάς τον πληθυσμό αν χρειάστηκε τον τελευταίο χρόνο γιατρό και ο πληθυσμός απαντά “Ναι, χρειάστηκα και δεν μπόρεσα να τον βρω γιατί δεν είχα λεφτά να πάω ή δεν ήξερα πού να απευθυνθώ”. Το σχετικό ποσοστό στην Ελλάδα είναι πάνω από 10% και είναι το υψηλότερο της Ευρώπης. Μάλιστα, στα χαμηλά εισοδηματικά στρώματα το ποσοστό ξεπερνά το 30%».
Αντίστοιχη καταγραφή της ΕΛΣΤΑΤ αναφέρει ότι το 2022 το 11,6% του μη φτωχού πληθυσμού ηλικίας 16 ετών και άνω χρειάστηκε ιατρική εξέταση ή θεραπεία τουλάχιστον μια φορά και δεν την έλαβε. Στο φτωχό πληθυσμό το ποσοστό ανέρχεται στο 19,9%.
Ο κ. Ζδούκος υποστηρίζει ότι οι ασθενείς επιβαρύνονται υπέρμετρα για τα φάρμακά τους με δύο τρόπους: πρώτον, με την άνοδο των τιμών εν γένει. Δεύτερον, με τη λεγόμενη διαφορά ασφαλιστικής τιμής και πραγματικής: «Η ασφαλιστική τιμή προκύπτει από τη φθηνότερη τιμή του φθηνότερου γενόσημου σε κάθε κατηγορία. Αλλά πολλές φορές αυτό το γενόσημο δεν υπάρχει στην αγορά ή ο οι ασθενείς δεν το επιλέγουν, επειδή έχουν μάθει σε άλλο φάρμακο, και έτσι καταλήγουν να πληρώνουν στην πράξη υψηλότερα ποσά».
Ο τρίτος παράγοντας επιβάρυνσης, σύμφωνα με το γιατρό, είναι ότι έχουν περάσει πάρα πολλά φάρμακα στα μη συνταγογραφούμενα (που άρα αγοράζονται στο 100% της τιμής) ή στα μη αποζημιούμενα, δηλαδή φάρμακα που συνταγογραφούνται μεν αλλά έχουν 100% συμμετοχή για τον ασθενή. Επιπλέον, κατά την περίοδο της κρίσης, υπενθυμίζει, αυξήθηκαν σημαντικά οι συμμετοχές σε φάρμακα για πολλές παθήσεις, όπως η στεφανιαία νόσος.
Στο κομμάτι των διαγνωστικών εξετάσεων δαπανάται επίσης ένα μεγάλο μέρος από τον προϋπολογισμό των νοικοκυριών. Συχνά γίνεται λόγος για το λεγόμενο “clawback”, δηλαδή την επιστροφή χρηματικού ποσού από τα διαγνωστικά κέντρα προς το δημόσιο. Αυτό ενεργοποιείται όταν ξεπερνάται το ποσό που έχει συνολικά προϋπολογίσει ο ΕΟΠΥΥ (με τον οποίο είναι συμβεβλημένα τα διαγνωστικά κέντρα) για τις κλινικοεργαστηριακές εξετάσεις. Σε αυτήν την περίπτωση, τα διαγνωστικά κέντρα υποχρεούνται να επιστρέψουν στο δημόσιο ποσοστό των δεδουλευμένων του αντίστοιχο με το ποσοστό υπέρβασης του προϋπολογισμού του ΕΟΠΥΥ. Αντίστοιχη υποχρέωση ισχύει και για τις φαρμακευτικές εταιρείες.
Ο κ. Ζδούκος καταγγέλλει ότι τα μικρά εργαστήρια, μην μπορώντας να ανταποκριθούν στο clawback, ξεκίνησαν τεχνηέντως να βάζουν «καπέλο» στην τιμή ακόμα και πολύ κοινών εξετάσεων, όπως οι αιμοληψίες. Τα δε μεγάλα διαγνωστικά κατά καιρούς «δυσκολεύονται» να κλείσουν ραντεβού για κάποια εξέταση μέσω ΕΟΠΥΥ, όταν όμως ο ασθενής προτίθεται να πληρώσει στο 100% την εξέταση, τότε με… μαγικό τρόπο βρίσκονται άμεσα διαθέσιμες ημερομηνίες.
Ποια είναι η δωρεάν εναλλακτική για τους ασθενείς; Τα εργαστήρια των δημόσιων νοσοκομείων και των Τοπικών Μονάδων Υγείας (ΤοΜΥ). «Αυτά δεν μπορούν να σηκώσουν το βάρος όλων των ασφαλισμένων. Δεν έχουν στελέχωση, δεν έχουν αντιδραστήρια πάρα πολλές φορές. Εμείς στο κέντρο υγείας το ζούμε καθημερινά. Δεν έχουμε αντιδραστήρια, στέλνουμε τους ασθενείς στο Βότση, ούτε εκεί έχουν… Από το να πάει στράφι το ιατρικό ραντεβού που έκλεισαν στο κέντρο υγείας με τόσο κόπο, πάνε και κάνουν τις εξετάσεις ιδιωτικά πληρώνοντας», αναφέρει ο συνομιλητής μας.
Στην πίτα της ιδιωτικής δαπάνης υγείας πρέπει να προστεθεί και το κόστος τυχόν αποθεραπείας-αποκατάστασης. Οι σχετικές ανάγκες καλύπτονται, σε ό,τι αφορά την Αττική, από το Εθνικό Κέντρο Αποκατάστασης και διάσπαρτα από το ΚΑΤ, το Γ. Γεννηματάς και το Ασκληπιείο Βούλας. Στην υπόλοιπη Ελλάδα από περίπου 30 δημόσια Κέντρα Φυσική και Ιατρικής Αποκατάστασης (ΚΕΦΙΑΠ), που όμως είναι επίσης βαθιά υποστελεχωμένα και με τεράστιες ελλείψεις σε υποδομές. Και εδώ, λοιπόν, το βάρος σηκώνουν τα ιδιωτικά κέντρα αποκατάστασης, με το ανάλογο αντίτιμο φυσικά.
Με αφορμή τα παραπάνω, ο κ. Κονδύλης υπογραμμίζει ότι το φαινόμενο των αυξημένων ιδιωτικών δαπανών στην υγεία δεν πρέπει να εξηγείται συμπεριφορικά, αλλά είναι απότοκο εξαναγκασμού βάσει των συνθηκών: «Το ότι Έλληνες στρέφονται στις ιδιωτικές υπηρεσίες υγείας δεν γίνεται στα πλαίσια κάποιας ελεύθερης βούλησης, αλλά εντός συγκεκριμένων συνθηκών, δηλαδή της υποχρηματοδότησης, υποστελέχωσης, απαξίωσης του δημόσιου τομέα. Όταν χρειάζεται να χειρουργηθώ και η λίστα αναμονής στο δημόσιο νοσοκομείο ξεπερνά το ένα έτος, τι θα κάνω; Θα χειρουργηθώ στον ιδιωτικό τομέα, ακόμη και αν αυτό με οδηγήσει σε οικονομική χρεοκοπία. Άρα, η επιλογή μου θα είναι ανελεύθερη, θα είναι εξαναγκασμός».
Σχετικά με την ιδιωτική επιβάρυνση των πολιτών για την υγεία, ο κ. Σπηλιώτης βάζει και τον παράγοντα της φοροδιαφυγής: «Ένα 30-40% αυτών των ιδιωτικών δαπανών είναι μαύρο χρήμα, από τις αμοιβές των γιατρών που χειρουργούν στις ιδιωτικές κλινικές μέχρι τα γνωστά σε όλους “φακελάκια” στα δημόσια νοσοκομεία. Όταν στο ΕΣΥ οι γιατροί παίρνουν τα ίδια χρήματα είτε κάνουν πέντε χειρουργεία το μήνα είτε 20, γιατί να κάνουν 20; Θα ψάξουν αλλού να βρουν κίνητρο. Να πώς γεννιούνται τα “φακελάκια”».
Απογευματινά χειρουργεία, Προσωπικός Γιατρός και προγράμματα πρόληψης σαν «μπαλώματα»
Το Μάιο του 2022, η κυβέρνηση θεσμοθέτησε τα απογευματινά χειρουργεία, με τα οποία το προσωπικό των νοσοκομείων του ΕΣΥ απέκτησε τη δυνατότητα να διενεργεί ιδιωτικά επεμβάσεις πέραν του τακτικού ωραρίου λειτουργίας. Ο Υπουργός Υγείας, Άδωνις Γεωργιάδης, υπεραμύνθηκε του μέτρου, αναφέροντας ότι σαν ιδέα ξεκίνησε από τον προκάτοχό του επί ΠΑΣΟΚ, Αλέκο Παπαδόπουλο. Βασικό επιχείρημα της κυβέρνησης είναι ότι με τα απογευματινά χειρουργεία το προσωπικό του ΕΣΥ θα μπορεί να εξασφαλίζει ένα πρόσθετο εισόδημα, οι δε ασθενείς θα μπορούν να χειρουργούνται με χαμηλότερο κόστος και χωρίς να καταφεύγουν στον ιδιωτικό τομέα. Παράλληλα, ευελπιστεί ότι θα υπάρξει κάποια ανακούφιση στις μεγάλες λίστες αναμονής των δημόσιων νοσοκομείων.
Σχετικά με αυτό, ο κ. Κονδύλης παραπέμπει σε μελέτη του Κέντρου Έρευνας & Εκπαίδευσης στην Δημόσια Υγεία, την Πολιτική Υγείας και την Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας (ΚΕΠΥ), στη σύνταξη της οποίας συμμετείχε. Σύμφωνα με αυτήν, τη χρονική περίοδο 2020-’23 τα χαμένα χειρουργεία στα νοσοκομεία του ΕΣΥ, υπολογίστηκαν σε 360.000 έως 540.000, ανάλογα με το μέτρο σύγκρισης, ανάλογα δηλαδή με το αν η σύγκριση γίνεται με τα επίπεδα των χειρουργικών επεμβάσεων του 2019 προ πανδημίας ή τα επίπεδα χειρουργικών επεμβάσεων της πενταετίας 2014-’19, επίσης προ πανδημίας. Ακόμη και στα τέλη του 2023, ένα χρόνο δηλαδή μετά το τέλος της πανδημίας, ο όγκος των χειρουργικών επεμβάσεων υπολειπόταν κατά 5% σε σχέση με τα επίπεδα προ πανδημίας.
Δωρεάν απογευματινά χειρουργεία: Ποιοι ασθενείς έχουν προτεραιότηταΌπως αναγράφεται στο εισαγωγικό σημείωμα της μελέτης: «Τα 34.000 “δωρεάν”, χρηματοδοτούμενα από το Ταμείο Ανάκαμψης, απογευματινά χειρουργεία στα νοσοκομεία του ΕΣΥ και τις ιδιωτικές κλινικές το 2025 […] δεν έχουν επενδυτικό χαρακτήρα, δεν δημιουργούν δηλαδή τις αναγκαίες προϋποθέσεις σε υλικές υποδομές και ανθρώπινο δυναμικό για την μακρόπνοη αντιμετώπιση του χρόνιου προβλήματος των αναμονών για χειρουργικές επεμβάσεις στη χώρα μας», δηλώνει η επιστημονική ομάδα της μελέτης, με τον κ. Κονδύλη να συμπληρώνει κατά τη συνομιλία μας: «Κάντε τους υπολογισμούς για να καταλάβετε ποια είναι η παρέμβαση της κυβέρνησης προκειμένου να επιλύσει το πρόβλημα με τα 500.000 χαμένα χειρουργεία της πανδημίας, τα οποία στην ουσία ή πήγαν στη λίστα αναμονής ή πήγαν στον ιδιωτικό τομέα, με καταστροφικές συνέπειες στο εισόδημα των νοικοκυριών. Είναι σταγόνα στον ωκεανό. Είναι ένα προπαγανδιστικό τρίκ της κυβέρνησης».
ΕΣΥ: Φιάσκο τα απογευματινά χειρουργεία- 18000 ασθενείς στις λίστες αναμονής στη Β. ΕλλάδαΈνας άλλος θεσμός που ξεκίνησε εκείνη τη χρονιά και ακόμα προσπαθεί να βρει το βηματισμό του είναι ο Προσωπικός Γιατρός. Μέσω αυτού, όλοι οι πολίτες συμβάλλονται με έναν γιατρό, ιδιώτη ή εργαζόμενο σε δημόσια μονάδα υγείας, ο οποίος παρέχει πρωτοβάθμια φροντίδα, κρατά το ιστορικό τους, λειτουργεί σαν προσωπικός τους σύμβουλός και θα τους παραπέμπει για εξετάσεις σε ειδικούς γιατρούς.
Μέχρι τον Ιούνιο, θα πρέπει όλοι οι πολίτες να έχουν επιλέξει, από μία λίστα με διαθέσιμους επαγγελματίες υγείας, το γιατρό που θα τους παρακολουθεί ως Προσωπικός. Διαφορετικά, θα τους ανατίθεται κάποιος αυτόματα από το σύστημα.
Τα τελευταία στοιχεία κάνουν λόγο για περίπου 5.112.501 εγγεγραμμένους πολίτες, δηλαδή περίπου το μισό πληθυσμό (57,6% εγγεγραμμένοι έναντι 42,45% μη εγγεγραμμένους). Τους επόμενους δύο μήνες, λοιπόν, μένει να φανεί πόσοι ακόμα πολίτες θα ανταποκριθούν, μπαίνοντας στο σύστημα και επιλέγοντας γιατρό.
Προσωπικός γιατρός: Εφάπαξ οικονομικό κίνητρο 40.000 ευρώ σε νέους γιατρούς για πρώτη φοράΈνα από τα βασικά προβλήματα που αντιμετώπισε εξαρχής η πρωτοβουλία ήταν η απροθυμία των γιατρών να ενταχθούν στην πλατφόρμα, ώστε να είναι επιλέξιμοι από τους πολίτες. Πολλοί γιατροί φαίνεται πως θεωρούν ανεπαρκή τα οικονομικά κίνητρα, ενώ κάποιοι αποθαρρύνονται από τους αυστηρούς ελέγχους στους οποίους θα υπόκεινται από τον ΕΟΠΥΥ και την οικεία Υγειονομική Περιφέρεια, ώστε να παραμένουν στο σύστημα.
Αυτήν τη στιγμή, οι εγγεγραμμένοι γιατροί είναι περίπου 4.200. Το Υπουργείο Υγείας, σε μια προσπάθεια να αυξήσει τη λίστα, ενέταξε στον Προσωπικό Γιατρό αγροτικούς και ειδικευόμενους, κάτι που έχει προκαλέσει αντιδράσεις.
Ούτε προσωπικός γιατρός, ούτε γιατρός για όλουςΜία τρίτη πρωτοβουλία που προώθησε η κυβέρνηση είναι το εθνικό πρόγραμμα πρόληψης «Προλαμβάνω», που περιλαμβάνει δωρεάν διαγνωστικές εξετάσεις για τον καρκίνο του μαστού (Πρόγραμμα Φώφη Γεννηματά), τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, τον καρκίνο του παχέος εντέρου και τα καρδιαγγειακά νοσήματα.
Ο κ. Ζδούκος παραδέχεται μεν την κοινωνική χρησιμότητα του προγράμματος, ειδικά στη δεδομένη κατάσταση, όμως παράλληλα κάνει λόγο για «επικοινωνιακό φερετζέ» του Υπουργείου, που θέλει να δώσει την εντύπωση ότι «το κράτος νοιάζεται για σένα και σε ωθεί να ελεγχθείς, στρέφοντας το ενδιαφέρον μακριά από τις ανεπάρκειές του».
«Χρειάζονται δύσκολες πολιτικά αποφάσεις. Ποιος θα τις πάρει;»
Κλείνοντας τη συνομιλία μας, ο κ. Σπηλιώτης παραθέτει μερικά ακόμα ανοιχτά μέτωπα στον τομέα της υγείας στην Ελλάδα, μαζί με ένα προσωπικό σχόλιο:
«Μία ακόμα μεγάλη παθογένεια είναι ότι υπάρχουν γιατροί πολλών ταχυτήτων: κάποιοι γιατροί αναγκάζονται να απασχολούνται μόνο στο ΕΣΥ, κάποιοι άλλοι μπορούν και χειρουργούν ιδιωτικά. Οι καθηγητές πανεπιστημίου σε άλλα πανεπιστήμια μπορούν να ασκούν ιδιωτική ιατρική, σε άλλα πανεπιστήμια μπορούν να ασκούν ιδιωτική ιατρική μέσα στο νοσοκομείο τους. Αυτό δημιουργεί αντιπαλότητες μεταξύ των γιατρών και εντείνει την αποδυναμώση του ΕΣΥ από γιατρούς. Ένα άλλο πρόβλημα είναι ότι η Ελλάδα δεν έχει ολοκληρωμένο αρχείο νεοπλασιών, ώστε να ξέρουμε τι επιπολασμό έχει ο καρκίνος στο νομό Δράμας, στο νομό Αχαΐας κτλ. Στα νησιά δεν δίνονται επαρκή κίνητρα και οι γιατροί, ειδικά αν έχουν οικογένειες, δεν στηρίζονται επαρκώς για να εγκατασταθούν.
ΠΟΕΔΗΝ: Η τραγική εικόνα των υγειονομικών μονάδων ενόψει της τουριστικής σεζόν» Όλο το σύστημα υγείας χρειάζεται αναθεώρηση, η οποία περνάει και από δύσκολες πολιτικά αποφάσεις. Πρέπει να αυξηθούν οι δαπάνες, να βελτιωθούν οι οικονομικές σχέσεις του νοσηλευτικού και ιατρικού προσωπικού και, κατά τη γνώμη μου, να γίνει ακόμα και συγχώνευση νοσοκομείων. Αντί να έχω τρία μικρά νοσοκομεία με δύο γιατρούς το καθένα, να μη βγαίνουν οι εφημερίες, ας ενισχυθεί ένα νοσοκομείο και τα υπόλοιπα να μετατραπούν σε αστικά κέντρα υγείας. Άραγε πόσοι βουλευτές είναι έτοιμοι να δεχτούν τέτοιες δύσκολες πολιτικά λύσεις;».